Skauting w Polsce

W 1908 r Polski nie było jeszcze na mapach Europy. Polacy musieli poczekać jeszcze 10 lat, żeby ich kraj odzyskał niepodległość. Jednak kultura i język polski, pomimo zakazów zaborców, były żywe w narodzie polskim.

Wiadomości o skautingu dotarły na ziemie polskie w 1909 r. Pod wpływem pierwszych publikacji samorzutnie powstawały zastępy i drużyny (pierwsze w 1910 r). Zaproponowany przez Roberta Baden-Powella nowy system wychowawczy postrzegany był jako dobry sposób wychowywania młodzieży i przyszłych obywateli odrodzonej Polski, o której tak bardzo marzono. Dlatego skautingiem tak bardzo zainteresowane były organizacje niepodległościowe. Przy lwowskim „Sokole” (w zaborze austriackim) powstało Związkowe Naczelnictwo Skautowe, a Andrzej Małkowski zorganizował pierwszy kurs skautowy na początku 1911 r. W dniu 22 maja 1911 r. Andrzej Małkowski wydał rozkaz utworzenia pierwych czterech drużyn skautowych we Lwowie, co często jest uznawane za symboliczną datę powstania harcerstwa w Polsce.

Podczas I wojny światowej działalność skautowa uległa zachwianiu ze względu na zmobilizowanie części instruktorów do armii zaborczych oraz wstępowanie kadry skautowej do Legionów Polskich. 1 listopada 1916 r. W Warszawie odbył się zjazd zjednoczeniowy, zorganizowany przez wszystkie organizacje harcerskie działające w byłym zaborze rosyjskim. W jego wyniku powstała nowa organizacja pod nazwą Związek Harcerstwa Polskiego, który jako odznaki organizacyjne przyjął krzyż harcerski i lilijkę. W ten sposób harcerstwo usamodzielniło się, wychodząc spod nadzoru i opieki innych organizacji. Tuż przed odzyskaniem niepodległości w dniach 1-2 listopada 1918 r. w Lublinie obradował zjazd przedstawicieli wszystkich ośrodków skautowych. Postanowiono na nim utworzyć wspólny dla wszystkich organizacji Związek Harcerstwa Polskiego.

Natychmiast po zakończeniu I wojny światowej harcerze włączyli się do walk o granice odrodzonej Ojczyzny. Brali udział w obronie Lwowa („Orlęta lwowskie”), powstaniach wielkopolskim, śląskich, w wojnie polsko-bolszewickiej. W ten sposób harcerstwo spełniło pokładane w nim nadzieje na wychowanie nowego pokolenia aktywnych obywateli – patriotów.

W drugiej połowie lat 20. Zaczął rozwijać się ruch zuchowy, którego reformatorem był Aleksander Kamiński. Ruch zuchowy w całym ZHP zaczął pracować metodą wychowawczą opracowaną przez Kamińskiego. W organizacji żeńskiej twórczyniami były Jadwiga Falkowska, Jadwiga Ziemkiewiczówna i Jadwiga Zwolakowska. W latach 30. Narodził się ruch wędrowniczy. Zmiany metodyczne i organizacyjne wzmacniały szkoły instruktorskie działające w Sromowcach Wyżnych, na Buczu, w Nierodzimiu i Górkach Wielkich. Nowatorska działalność ZHP pfrzejawiała się w tworzeniu drużyn specjalnościowych, popagujących turystykę, szybownictwo, baloniarstwo, łucznictwo, narciarstwo, krótkofalówkarstwo i inne specjalności. Najsilniejszą specjalnością stało się żeglarstwo, co zostało uhonorowane ukończeniem przebudowy jachtu Zawisza Czarny, który został podarowany ZHP.

ZHP składało się z trzech części: Organizacji Harcerzy, Organizacji Harcerek i Ruchu Przyjaciół Harcerstwa. Oddzielne były drużyny, hufce, chorągwie oraz Główne Kwatery. Wspólne było Naczelnictwo z Przewodniczącym ZHP na czele. Od początku Związek Harcerstwa Polskiego otoczony był opieką państwa. Protektorem ZHP był Józef Piłsudski, a potem prezydenci RP. W roku 1936 władze państwowe uznały ZHP za stowarzyszenie wyższej użyteczności. Pod koniec lat 30. ZHP liczyło ponad 200 tys. członków.

Ważnym wydarzeniem był Jubileuszowy Zlot 25-lecia ZHP w Spale w lipcu 1935r. Wzięło w nim udział ponad 25 tys. harcerek i harcerzy.

II wojna światowa

Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej członkowie ZHP stanęli do służby w ramach Pogotowia Wojennego Harcerek i Harcerzy. We wrześniu 1939 r. harcerze wzięli czynny udział w obronie ojczyzny (Warszawa, Gdynia, Katowice, Grodno i wiele innych miejsc). Po zajęciu kraju przez okupanta niemieckiego i ZSRR harcerstwo przeszło do działań konspiracyjnych. Organizajca męska działała pod kryptonimem Szare Szeregi (utworzone już 27 września 1939 r.), realizując program wychowania Dziś – Jutro – Pojutrze (Dziś – bieżąca walka konspiracyjna, Jutro – powstanie przeciwko okupantowi, Pojutrze – odbudowa wolnej Polski). Kolejnymi naczelnikami Szarych Szeregów byli: Florian Marcinak (do maja 1943r.), Stanisław Broniewski (do paździenika1944r.) i Leon Marszałek (do rozwiązania Szarych Szeregów w styczniu 1945r.). Harcerki działały w konspiracyjnej organizacji Związek Koniczyn (od 1943r. kryptonim Bądź Gotów, choć potocznie mówiono o żeńskich Szarych Szeregach). Prowadziły działalność pomocniczą: służba wojskowa (sanitarna i łącznościowa), opieka nad sierotami i wieźniami, kolrportacja podziemnej prasy, tajne nauczanie. Na czele organizacji stały Józefina Łapińska, Maria Wocalewska i Zofia Florczak.

Członkowie Szarych Szeregów organizowali m.in. malowanie sloganów (Polska Walczy, „Tylko świnie siedzą w kinie”), niszczeniem przyjaznych Niemcom sklepów, miejsc publicznych (zadymianie kin, rzucanie w szyby sklepów farbą), propagandą (słynne odkręcanie niemieckiej tablicy na pomniku Kopernika w Warszawie), a także działaniami wojennymi i partyzantką. Do najsłynniejszych akcji Szarych Szeregów należy chyba odbicie Rudego  – „Akcja pod Arsenałem” 26 marca 1943 roku. Zna ją każdy, kto czytał „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego.

Najbardziej heroiczną działalnością podziemnego harcerstwa był udział w Powstaniu Warszawskim.  W powstaniu walczyły harcerskie bataliony Zośka, Parasol, Wigry i Gustaw oraz wiele mniejszych oddziałów. Instruktorki i harcerki prowadziły szpitale polowe, służyły jako łączniczki i przewodniczki w kanałach, najmłodsi działali jako listonosze Harcerskiej Poczty Polowej. W powstaniu warszawskim, które wybuchło 1 sierpnia 1944 roku, zginęło od 150 do 200 tysięcy cywilów oraz blisko 16 tysięcy żołnierzy.

ZHP PO WOJNIE

Jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej, na terenach wyzwolonych powstawało samorzutnie drużyny harcerskie. Wiceprzewodniczącym ZHP został Aleksander Kamiński. W szeregi ZHP wstępowały rzesze młodzieży, włączając się aktywnie w odbudowę zniszczonego kraju. Drużyny działały na podstawie przedwojennych zasad i regulaminów. Niestety jednocześnie kierownictwo ZHP było stopniowo przejmowane przez władze PRL, pomimo silnych nastrojów antykomunistycznych w wielu środowiskach. Wielu harcerzy działało w organizajach konspiracyjnych.

Jesienią 1948 roku rozpoczęła się stopniowa likwidacja ZHP. Z władz odwoływano instruktorów, którzy nie godzili się na zmiany (Aleksander Kamiński ustąpił już w 1947 roku). Zlikwidowano podział na organiację męską i żeńską, tworząc wspólne Naczelnictwo i łącząc komendy hufców i horągwi. Zlikwidowano również autonomiczny Ruch Przyjaciół Harcerstwa. W grudniu 1948 roku zdecydowano o zerwaniu z tradycją skautowską i odejściu od metody harcerskiej. Usuwano stopniowo doświadczonych instruktorów, nadając stopnie harcmistrza działaczom komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. Zakazano noszenia krzyży harcerskich i lilijek, zastępując je nowym znaczkiem, tzw. czuwajką, odrzucono mundury harcerskie. Na początku 1950 roku władze ZMP podjęły uchwałę o przejęciu kierownictwa nad ZHP, tworząc Organizację Harcerską ZMP (OH ZMP). Związek Harcerstwa Polskiego zaprzestał działania, choć z formalnego punktu widzenia nadal istniał. Część instruktorów i harcerzy zeszła do podziemia, tworząc tzw. drugą konspirację harcerską, w skład której wchodziło około 100 organizaji. Prowadziły one działalność o charakterze niepodległościowym i patriotycznym.

Na szczęście tak zła sytuacja trwałą tylko 6 lat. W sierpniu 1956 roku OH ZMP przekształciła się w Organizację Harcerską Polski Ludowej, natomiast w grudniu tego samego roku, na zjeżdzie w Łodzi, reaktywowano ZHP. W ciągu kolejnych lat organizowano wiele akcji harcerskich: w 1958 r – ruch programowo – turystyczny „Nieprzetarty szlak”, lata 1966 do 1973 to „Operacja 1001 – Frombork”, a od 1074 roku do dziś trwa akcja „Bieszczady 40”.

W latach 80-tych pojawiły się pierwsze głosy za odnową harcerstwa. W 1989 uchwalono nowy Statut i tekst Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. W 1995 roku odbył się Światowy Zlot Harcerstwa Polskiego w Zegrzu, zaś w 1996 roku ZHP zostało przyjęte fo WOSM i WAGGGS.

Przez cały okres powojenny ZHP PGK działało w oparciu o tradycję przedwojenną, przekazując kolejnym pokoleniom pamięć i tradycje kraju ojczystego. I robi to do dziś dzień.